Verschillende soorten hormoontherapie (HRT): welke passen bij jou?

Inhoudsopgave

1. Waarom er zoveel keuzes zijn

2. Oestrogeen

3. Progesteron

4. Combinaties van beide

5. Testosteron

6. Lokale vs. systemische therapie

Waarom zijn er zoveel opties hormoontherapie?

Als je ooit “hormoontherapie” hebt gegoogeld, weet je hoe overweldigend het kan zijn: pillen, pleisters, gels, ringen… waar begin je? Toch is het logisch dat er zoveel opties zijn. Iedere vrouw ervaart de menopauze anders, en elk lichaam is anders. Hormoontherapie is - net zoals anticonceptie - iets waar elke vrouw anders op kan reageren. Heb je vooral last van slapeloosheid, dan heb je iets anders nodig dan wanneer droogheid of pijn bij seks je grootste klacht is. Daarnaast zijn er verschillen in hoe je het neemt, pillen, sprays, pleisters. Tegenwoordig kiezen de meeste artsen tegenwoordig meestal voor transdermaal (pleister of spray) oestrogeen, pillen worden niet vaak meer voorgeschreven. Dit is ook de reden dat het voorschrijven van hormoontherapie soms lastig kan zijn voor de huisarts. Iemand die met hormoontherapie start moet worden “afgesteld”, dit betekent dat de juiste dosis gevonden moet worden. Dit kan best lang duren, soms wel een jaar! Je start vaak met een lage dosis, omdat sommige vrouwen oestrogeen niet goed afbreken en met een te hoge dosis er juist extra klachten kunnen ontstaan. Langzaam bouw je op totdat je de juiste dosis hebt gevonden. Soms moet je ook switchen tussen soorten, sommige vrouwen krijgen bijvoorbeeld huidirritatie van de pleister, en stappen dan toch over op een spray of pil. Daarnaast kunnen ook verschillende soorten worden gecombineerd, bijvoorbeeld transdermaal en vaginaal oestrogeen, of ook testosteron worden voorgeschreven. Conclusie is dat hormoontherapie maatwerk is.

Even tussendoor…

Wij zien vaak vrouwen die gestopt zijn met hormoontherapie omdat het “niks voor hun” was. Ze hadden bijvoorbeeld veel bijwerkingen, de klachten werden erger of hun klachten gingen niet weg. Er zitten schrijnende gevallen tussen van vrouwen die 13 jaar lang met vreselijke klachten blijven lopen omdat ze in eerste instantie niet goed geholpen zijn. (Huis)artsen schrijven vaak de standaard voor, maar de huisartsen richtlijnen lopen iets achter op de nieuwste kennis rondom hormoontherapie. Zo staat in de nieuwste huisartsen richtlijn nog steeds dat de niet-bio-identieke combinatiepil (Femoston) een goede optie is, echter staat dit in de NVOG (Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie) niet meer als voorkeursoptie. Heb jij in het verleden hormoontherapie gebruikt maar was je niet tevreden? Ervaar je nog steeds klachten? Dan kan het goed zijn om je opnieuw te laten informeren over de opties en te zoeken naar betere begeleiding.

Oestrogeen

Oestrogeen vormt de basis van de meeste behandelingen, omdat de daling ervan veel typische klachten veroorzaakt: opvliegers, nachtzweten, stemmingswisselingen, slaapproblemen en vaginale droogheid. Manieren om oestrogeen te nemen:

• Tabletten: Handig en vertrouwd, maar ze gaan via je spijsvertering en lever, waardoor het risico op bloedstolsels iets toeneemt. Daarnaast zijn er combinatiepillen met oestrogeen en progesteron - de Femoston is in Nederland een veel gebruikte pil. Deze pil is echter niet-bio-identiek, zie verderop in dit artikel meer informatie over bio-identiek vs synthetisch.

• Pleisters: Worden op de huid geplakt en geven geleidelijk hormoon af. Ze moeten meestal twee keer per week worden vervangen en veroorzaken vaak minder bijwerkingen.

• Gels en sprays: Dagelijks op de huid (arm of dij) aan te brengen. Voordeel is dat je makkelijk met een lage dosis kunt beginnen en zo nodig kunt opbouwen.

• Vaginale oestrogeen: Crèmes, gels, tabletten of ringen die je direct in de vagina aanbrengt. Deze werken vooral lokaal en zijn heel effectief bij droogheid, jeuk, pijn bij seks of urineklachten. Omdat de dosis zo laag is, zijn ze veel veiliger dan systemische therapie.

Progesteron

Heb je nog een baarmoeder, dan kun je niet alleen oestrogeen gebruiken. Zonder tegenhanger kan het slijmvlies van je baarmoeder te dik worden, wat het risico op baarmoederkanker vergroot. Progesteron zorgt voor balans en beschermt zo je baarmoeder. Daarnaast heeft progesteron ook vaak een positieve werking op slaap en verlaagt het de stressgevoeligheid voor veel vrouwen. Vormen van progesteron:

• Micronised progesteron (bijv. Utrogestan): Wordt gezien als de “gouden standaard” omdat het het meest lijkt op je natuurlijke progesteron. Vaak beter verdraagbaar dan synthetische varianten.

• Synthetische progestagenen: Worden soms gebruikt, maar kunnen iets meer kans geven op bijwerkingen zoals stemmingswisselingen of een iets hoger borstkankerrisico.

• Hormonale spiraal (IUD): Geeft progesteron direct in de baarmoeder af. Helpt ook bij hevige menstruaties en werkt als anticonceptie – handig in de vroege perimenopauze, wanneer zwangerschap nog mogelijk is.

Combinaties

Omdat de meeste vrouwen beide hormonen nodig hebben, bestaan er ook combinatiemethoden:

• Cyclisch schema: Elke dag oestrogeen, met daarbovenop 10–14 dagen progesteron per maand. Dit geeft vaak een maandelijkse bloeding, vergelijkbaar met een menstruatie.

• Continu schema: Elke dag beide hormonen, waardoor er geen bloeding meer is. Dit wordt meestal gestart als je al een jaar geen natuurlijke menstruatie meer hebt gehad.

Welke vorm je krijgt, hangt af van jouw overgangsfase. Soms stap je na verloop van tijd van de ene naar de andere over.

Testosteron

Het klinkt misschien verrassend, maar vrouwen maken ook testosteron aan. Het speelt een rol bij energie, stemming en vooral bij je zin in seks. Voor sommige vrouwen kan een kleine dosis testosteron helpen wanneer standaard HRT niet genoeg effect heeft op libido. Testosteron is voor vrouwen niet overal officieel beschikbaar. Vaak schrijven specialisten het “off-label” voor in de vorm van een gel of crème. Het moet altijd goed worden gecontroleerd, want de dosering voor vrouwen is veel lager dan die voor mannen. Daarnaast gaat het voorschrijven altijd gepaard met testen en hertesten, omdat het testosteron-niveau niet teveel moet stijgen. Het is dus een ingewikkelde klus, die alleen met begeleiding van een expert moet worden uitgevoerd.

Vaginaal Oestrogeen

Vaginaal Oestrogeen is anders dan “normaal” oestrogeen, en werkt vooral in de vagina en blaasregio. Omdat er bijna niets in het bloed terechtkomt, is dit zelfs voor veel vrouwen veilig die geen systemische HRT mogen gebruiken, bijvoorbeeld bij een borst- of eierstokkanker in het verleden. Vaginaal oestrogeen helpt ook goed bij GSM “Genitourinary Syndrome of Menopause” of vaginale atrofie. Dit is een (peri)menopauze symptoom dat een groot gedeelte van vrouwen treft (cijfers liggen tussen 25-55%, er is nog niet voldoende bekend), en het kan betekenen dat de lippen en clitoris in de vagina kleiner worden. Dit kan enorm ongemak met zich meebrengen, dus als jij dit ervaart is het goed om hulp te zoeken. Vaginaal oestrogeen kan verlichting brengen en is vaak veilig te gebruiken - in sommige landen is het zelfs over de counter te verkrijgen.

Wat is het verschil tussen Bio-identieke vs Synthetische hormoontherapie?

De term “bio-identieke hormoontherapie” (BHST/BHRT) hoor je tegenwoordig overal. Maar wat is het eigenlijk? Het is niet zo dat bio-identieke hormonen ergens geoogst en gekloond worden, ze worden net zoals synthetische hormonen in een lab gemaakt, en geproduceerd. Het verschil is dat hun molecuul-structuur gelijk is aan de hormonen die jij zelf in je lijf aanmaakt, daarom wordt ook wel de term “lichaamseigen hormonen” gebruikt. Door deze molecuul-structuur, worden de hormonen beter opgenomen in het lijf en zijn er doorgaans minder bijwerkingen. Als ze zoveel beter zijn, waarom worden de synthetische hormonen dan nog voorgeschreven? Als anticonceptie is het logisch, dan hebben de synthetische hormonen de rol om de eisprong of innesteling te voorkomen, zo wordt er synthetisch progesteron (progestin) gebruikt in de combinatiepil en de hormoonspiraal (Mirena, Kyleena). Echter als hormoontherapie is bio-identiek in de meeste gevallen de geprefereerde optie.

De pil als hormoontherapie

Veel vrouwen slikken de pil door totdat ze door de menopauze heen zijn, en gebruiken het op die manier als hormoontherapie. Is dat handig? Dat is heel persoonlijk. De combinatiepil is in principe altijd synthetisch - omdat de eisprong of innesteling moet worden tegengehouden. Als jij altijd goed op de pil hebt gereageerd, is het een optie om door te slikken. Echter is het aan te bevelen om toch te kijken naar bio-identieke hormoontherapie, omdat de combinatiepil in principe niet gemaakt is voor (peri)menopauzale klachten. Je zet als het ware een sixpack met een vorkheftruck op het aanrecht: het kan wel, maar is het nodig? Daarnaast heb je bij de pil een iets hogere kans op trombose dan bij transdermale hormoontherapie.

Belangrijk om te onthouden

• Oestrogeen staat meestal centraal, maar ook progesteron speelt een belangrijke rol bij het welzijn.

• Er zijn tabletten, pleisters, gels, sprays en vaginale opties - allemaal met hun eigen plus- en minpunten.

• Micronised progesteron en transdermaal oestrogeen (pleisters/gels) worden vaak als het veiligst gezien op de lange termijn.

• Testosteron kan soms helpen bij een laag libido, maar alleen onder begeleiding van een specialist.

• Lokale vaginale oestrogeenbehandeling is veilig en heel effectief bij klachten zoals droogheid, jeuk en urineproblemen.

Referenties:

de Villiers, T. J., Hall, J. E., Pinkerton, J. V., Cerdas Pérez, S., Rees, M., Yang, C., & Pierroz, D. D. (2016). Revised Global Consensus Statement on Menopausal Hormone Therapy. Climacteric, 19(4), 313–315. https://doi.org/10.1080/13697137.2016.1196047

Nederlands Huisartsen Genootschap. (2024). NHG-Standaard: De overgang (M73) (versie 3.1; revisiedatum 22 februari 2024). https://richtlijnen.nhg.org/standaarden/de-overgang

North American Menopause Society. (2022). The 2022 hormone therapy position statement of The North American Menopause Society. Menopause, 29(7), 767–794. https://doi.org/10.1097/GME.0000000000002028

Wiersma, T., & van der Weijden, T. (2023). Update praktische handleiding hormoonsuppletietherapie (HST). De Menopauzespecialist. https://demenopauzespecialist.nl/update-praktische-handleiding-hormoonsuppletietherapie-hst/